Vorige week was ik op de Dag van de Coach. Het thema van de dag was stress. Een van de sprekers sloot af met de boodschap: “Als ik jullie één ding mag meegeven over stress in extreme omstandigheden, dan is het handelingsperspectief.” Handelingsperspectief interpreteer ik als: de ruimte die je als slachtoffer nog hebt om iets te doen. In dit geval ging het over mensen die slachtoffer waren van schokkende gebeurtenissen. Daarover schrijf ik een andere keer. Deze keer wil ik het hebben over slachtofferschap in alledaagse situaties. Over de momenten dat je je slachtoffer voelt maar dat niet per se bent.
Betrap je jezelf op de gedachte waarom overkomt mij dit?
Een misdrijf, een ongeluk of een natuurramp overkomen je. Dat is ontzettend verdrietig en vervelend. Maar er zijn ook andere situaties die je overkomen, zoals ontslag, conflict met een collega, familie die dingen van je verwacht etc. Dit zijn situaties waar je ook niet altijd direct voor gekozen hebt. Maar er is een groot verschil tussen een natuurramp en een conflict met een collega. In de laatste situatie heb je namelijk wel een keuze in hoe je daarmee omgaat. Gedraag je je als slachtoffer, of als ‘schepper’?
Gedraag je je als slachtoffer? Welkom bij de club!
Ik zal het maar meteen zeggen. Ik heb me heel vaak als slachtoffer gedragen. Dat zie ik nu in. Vooral bij situaties op het werk voelde ik me slachtoffer. ‘Waarom overkomt mij dit? Waarom doen ze dit?’, en uiteindelijk ‘Laat ook maar, ik doe het wel dan.’ Met als resultaat veel frustratie en boosheid, en een motivatie tot onder het vriespunt. Laten we eens kijken wat er gebeurt als je je slachtoffer voelt. Nogmaals, ik heb het hier niet over een misdrijf of een ongeluk. Ik heb het over situaties waarin jouw denken en handelen bijdroegen aan dat gevoel van waarom overkomt mij dit?
Je betrapt jezelf op de gedachte dat het je overkomt. Je ziet jezelf als slachtoffer, iemand die er niks aan kan doen. Herkenbaar? Een voorbeeld: ik kreeg steeds minder interessante projecten op mijn werk. Mijn collega ging steeds meer werken en pakte allerlei leuke projecten op die ik ook graag had gedaan. ‘Ja hoor, zie je wel’ dacht ik ‘zij pikt alle leuke projecten in’. Dat was mijn oordeel over de situatie. Ik zag mezelf al wegkwijnen achter een bureau omdat alle interessante projecten vergeven waren. En zo ging het maandenlang door.
Elke keer borrelden er negatieve gevoelens bij me op. ‘Niemand die aan mij denkt! Ik heb allerlei expertise, maar niemand die het ziet! Ik zit hier maar, administratieve rotklusjes te doen!’ Je kunt je er misschien wat bij voorstellen. Ik had veel medelijden met mezelf. En in de pauze probeerde ik mezelf op te beuren met lekkere broodjes, chocola en goede koffie van te dure winkels in de buurt. Herken je dit? Uiteindelijk leidde dit bij mij tot een enorm gevoel van laat maar zitten. Ik deed wat ik moest doen, en niks meer. Ik voelde me echt slachtoffer van de organisatie.
Wat doe je als slachtoffer van de situatie? (Trap af)
Meestal ga je dan gebeurtenissen en situaties interpreteren en invullen voor een ander (oordelen). Dat leidt tot denken in problemen, in plaats van in mogelijkheden! En die problemen geven je uiteraard vooral negatieve gevoelens, waardoor je gedrag vertoont dat niks oplevert. Sterker nog, met dat (niet effectieve) gedrag bereik je vaak het tegenovergestelde van wat je wil. En dat is dan weer de bevestiging van jouw probleemdenken: ‘Zie je wel, ik mag alleen de stomme klusjes doen!’. Het voelt alsof je geen grip hebt op de situatie. Je komt in een soort negatieve spiraal terecht; we noemen dit ‘trap af’ gaan.
Wat gebeurt er als je jezelf ziet als regisseur? (Trap op)
We nemen dezelfde situatie en gaan nu eens denken in mogelijkheden. We gaan trap op! In plaats van te denken ‘Ja zie je wel, zij pikt alle leuke projecten in!’, kan ik ook accepteren wat er gebeurt. Zonder te oordelen. Dan zou ik denken ‘Goh. Ik ben niet voor dat project gevraagd.’ Denkend in mogelijkheden: ‘Misschien zijn er andere projecten waar ik bij kan. Ik zet mijn expertise graag in.’ En dan ga ik het gesprek aan met mijn collega. Ik benadruk de expertise die ik heb en dat ik die graag inzet. Ik vraag haar om mij volgende keer bij zo’n project te betrekken. Zie je dat ik nu effectiever handel? In plaats van weg te duiken en te denken ‘laat maar’, kom ik nu in actie. Ik spreek me uit, vertel wat ik wil en wat ik kan. Nu heb ik er in ieder geval alles aan gedaan om bij een project te komen. Ik heb de regie genomen waar ik kon.
Maar hoe pak je de regie in lastige situaties?
Je denkt nu misschien: ‘Jij hebt makkelijk praten! Er is mij echt onrecht aangedaan op het werk. Ik heb keer op keer geen promotie gekregen, terwijl ik daar keihard voor hebt gewerkt. Echt waar, ik ben het slachtoffer geworden van het management!’ Ik snap het. Heus. Wat ik je graag wil meegeven is dit. Proef het verschil wanneer je jezelf ziet als de regisseur van de situatie, in plaats van als slachtoffer. Uiteraard heb je niet alles in de hand. Wanneer je je stinkende best doet en je wordt toch ontslagen, dan is dat heel erg vervelend. Maar het voelt anders als je weet dat je er jij er in elk geval alles aan hebt gedaan, toch? Het voelt anders wanneer je je hebt afgevraagd of JIJ daar nog wel wil blijven werken. In plaats van af te wachten wat je manager beslist. Want je hebt wel degelijk keuzes. Het zijn alleen niet de gemakkelijkste keuzes. Het betekent misschien wel dat je afscheid moet nemen van een job die je droombaan leek. En het betekent misschien wel dat je genoegen moet nemen met weer geen promotie.
Hoe krijg je meer gevoel van regie?
Misschien handel je al heel lang op dezelfde manier. En merk je dat die manier niet meer zo goed werkt. Dat is moeilijk om de volgende dag meteen anders te doen. Ik help je graag om meer inzicht in die patronen te krijgen. Ondertussen heb ik hieronder vast een paar tips voor je.
- Denk in mogelijkheden. Wat kan wèl? Wat zou kunnen lukken, als je je inzet?
- Accepteer zonder oordeel wat zich aandient. Interpreteer niet. Ja, dat is moeilijk! We oordelen allemaal, de hele dag door. Dat is menselijk. ‘Goh, nou negeert mijn baas me al weer!’ Maar je hoeft niet handelen naar dat oordeel. Laat de oordelen komen…en gaan.
- Bedenk wat jij nodig hebt in deze situatie. Waar heb jij behoefte aan? Formuleer je behoeften en verlangens, en hou het bij jezelf (‘Ik vind het fijn als….’). Stap ermee naar je baas, je partner, je schoonmoeder. Helaas maar waar: niemand kan gedachten lezen! Spreek je uit, en (ver)oordeel niet.
- Neem je verlies. Soms lukt iets niet. Soms word je ontslagen. Soms is een collega geschikter. Dat is ongelooflijk jammer, en dat doet pijn. Voel je gevoelens die daarbij horen: boosheid, verdriet, frustratie, of alles tegelijk. Neem je tijd om je verlies een plek te geven. Maar ga ervan uit dat je hierna opnieuw zelf de regie kunt pakken. Denk aan tip 1 ;-).